Krótki zarys historyczny Parafii Prawosławnej Św. Mikołaja w Gdańsku

Gdańsk, niegdyś jedno z najpiękniejszych miast historycznych nad Bałtykiem, już niemal trzysta lat posiada własną wspólnotę prawosławną. Kontakty miasta z ortodoksyjnymi wyznawcami prawosławia są tak dawne, jak dawna jest kupiecka tradycja Gdańska. W czasach Hanzeatyckiego Związku Handlowego prowadzono wymianę handlowa z Wielkim Nowgorodem i Pskowem. Z obu tych miast prawosławni kupcy przybywali do portu nad Motławą, lecz niestety  byli oni pozbawieni opieki duszpasterskiej w swoim wyznaniu. Taka sytuacja trwała do początku XVIII wieku, kiedy to w Gdańsku kilkakrotnie przebywał cesarz rosyjski Piotr I.

W roku 1720 na jego polecenie została założona prawosławna kaplica, będąca zaczątkiem istniejącej do dziś Parafii Prawosławnej w Gdańsku. Utworzoną ją w celu zapewnienia opieki duszpasterskiej stacjonującym w Gdańsku w czasie wojny północnej załogom rosyjskich okrętów wojennych. Niebiańskim patronem kaplicy został opiekun żeglarzy- Święty Mikołaj Cudotwórca. Kaplica mieściła się w budynku placówki dyplomatycznej Cesarstwa Rosyjskiego.

Interesującą kartę w dziejach prawosławia w Gdańsku zapisał wybuch I wojny światowej. Wskutek utworzenia obozu jenieckiego gwałtownie zwiększyła się liczba prawosławnych na terenie Gdańska. Obóz ten znajdował się na Przeróbce(Tyrol), w tej części wyspy, w której Motława zlewa się z Wisłą i gdzie w latach Wolnego Miasta mieściły się składy Towarzystwa Aldag. Do obozu prowadziły dwa wejścia: od strony Milchpeter i Keiserhaffer. Jeńcy mieszkali na pokładzie trzydziestu barek zakotwiczonych na Motławie. I choć wśród rzeszy jeńców prawosławni stanowili większość, nie mieli w obozie ani Cerkwi i duchownego,a nabożeństwa odprawiali księża, którzy z rzadka przyjeżdżali z innych obozów. Zmarli jeńcy rosyjscy (704 żołnierzy) chowani byli na Zaspie, w Sopocie i Gdańsku na Cmentarzu garnizonowym, dając początek kwaterze prawosławnej. Wiele ważnych wydarzeń w życiu parafii przyniósł okres międzywojenny, jednak informacje na ten temat są zdawkowe i niepełne.

Tak więc wiemy, że pierwszym powojennym proboszczem był ks. Miller- były oficer oraz psalmista soboru w Żytomierzu. Przywiózł on ze sobą ikony i utensylia cerkiewne, które uzupełniły wyposażenie Gdańskiej Cerkwii. We wspomnieniach z owych lat Cerkiew w gmachu poselstwa rosyjskiego bywa często określana jako „przytulna Cerkiew domowa”. Już wkrótce w roku 1925 ostatni konsul rosyjski Dymitr hrabia Ostrowski został zmuszony przez władze Wolnego Miasta Gdańska do przekazania obiektu przedstawicielom bolszewików. Ewakuowana cerkiew przez jakiś czas nie miała siedziby, jednakże już w następnym roku (1926) prawosławną Świątynię urządzono w tak zwanym Domu Angielskim przy ulicy Świętego Ducha 80, w pomieszczeniach na pierwszym piętrze, udostępnionym chwilowo przez proboszcza miejscowej parafii anglikańskiej. Istotnym dla rozwoju społeczności parafialnej było zakończenie II Wojny Światowej, kiedy to po przyłączeniu Wolnego Miasta Gdańska do Polski na miejsce ludności niemieckiej zaczęli masowo napływać repatrianci z terenów utraconych na rzecz ZSRR, a także ludność z regionów wschodnich Polski. Ważną grupą byli repatrianci z Wileńszczyzny i Akcji Wisła.

A w późniejszym okresie osoby prawosławne poszukujące pracy z przeludnionych województw wschodnich oraz młodzież studencka. Ludzie ci zakładali tu swe rodziny, powoli wrastając w nowe środowisko. Coraz bardziej zaczynało im brakować życia religijnego. Już w roku 1945 zorganizowano pierwsze nabożeństwa prawosławne w Kościele Ewangelickim w Sopocie. Ks. Eugeniusz Naumow ówczesny prawosławny duszpasterz Trójmiasta w roku 1946 otrzymał nawet od władz budynek Świątyni , ale jeszcze w tym samym roku zdobył dla parafii lepiej zlokalizowany obiekt w Gdańsku- Wrzeszczu przy ulicy Sienkiewicza 8. W domowej Cerkwi rozpoczęło się regularne życie religijne wciąż powiększającej się grupy wiernych wyznania prawosławnego.

6 grudnia 1948 roku w dniu naszego Niebiańskiego opiekuna Świętego Mikołaja Cudotwórcy Cerkiew została wyświęcona przez Arcybiskupa Tymoteusza (Szrettera). Pierwszym po II wojnie światowej mianowanym proboszczem i dziekanem na teren województwa gdańskiego został ks. prot. Eugeniusz Naumow. Przez jakiś czas miał on nawet Wikariusza w osobie ks. Walentego Rychlińskiego.

W 1952 roku nowym proboszczem został ks. Leonid Byczuk, funkcję proboszcza sprawował do roku 1956. Za jego posługi parafia otrzymała w roku 1954 obecnie użytkowany budynek Świątyni- dawne krematorium Towarzystwa „DieFlame” na cmentarzu krematoryjnym przy ulicy Traugutta 45.

W 1956 roku nowym proboszczem został ks. prot. Borys Szwarckopf, a we wrześniu 1976 roku jego miejsce zajął ks. prot. Konstanty Gromadzki. W ostatnim okresie swojej posługi ks. Gromadzki miał wikariusza ks. Igora Chlabicza.

W 1984 roku nastąpiła kolejna zmiana proboszcza, którym został ks. prot. Mikołaj Sidorski a po nim wiosna roku 1985 ks. mitrat Aleksander Tomkowid, który odszedł do Pana w roku 2002. Zasługą ks. Aleksandra jest obecny wygląd zewnętrzny Świątyni.Od 2002 do 2011 roku posługę proboszcza parafii pełnił ks. prot. Arkadiusz Zielepucha, który rozpoczął prace nad freskami wewnątrz Świątyni.

Aktualnie proboszczem parafii jest ks. Dariusz Jóźwik, któremu w posłudze duszpasterskiej pomaga od roku 2011 ks. Daniel Popowicz.