ks. Łukasz Koleda

Antimension to jedwabna bądź lniana chusta z przedstawieniem sceny złożenia Chrystusa do grobu, z czterema ewangelistami umieszczonymi w jej rogach. W górnej części antimensionu znajduje się specjalnie przygotowana kieszonka na relikwie, co stanowi nawiązanie do czasów wczesnochrześcijańskich, kiedy to Eucharystia celebrowana była na grobach męczenników. W jego dolnej części umieszcza się informację o tym, kto i kiedy konsekrował antimension i do jakiej świątyni jest przeznaczony, o czym zaświadcza własnoręczny podpis biskupa. Antimension przechowywany jest na ołtarzu pod ewangeliarzem, rozkładany jest na każdej Liturgii po czytaniu ewangelicznym, zaś składany przed modlitwą czytaną za amboną. Bez tego utensylium nie można sprawować Liturgii.

Obrzęd poświęcenia antimensionu rozpoczyna się od dwóch modlitw zawierających prośbę o zesłania łaski Świętego Ducha oraz licznych odwołań do świątyni jerozolimskiej. Druga modlitwa czytana jest na klęczkach przed królewską bramą. Następnie diakon wygłasza ektenię, biskup zaś odmawia modlitwę nad mieszaniną wody różanej z winem, po czym kropi nią wszystkie antimensiony. Dalej czytany jest psalm 50, po którym następuje trzykrotne namaszczenie antimensionów św. mirrem, na górze i po jego bokach. Następnie czytany jest psalm 131, po zakończeniu którego biskup wraz z kapłanami i diakonami podchodzi do stołu ofiarnego, gdzie na patenie (cs. diskos) znajdują się relikwie. Tam biskup odczytuje dwie modlitwy, po czym postawiwszy patenę na głowie, poprzedzany kapłanami i okadzany przez diakona udaje się przed zamkniętą królewską bramę, gdzie donośmy głosem wygłasza: ?Podnieście, książęta, wasze bramy!?. Otwierana jest królewska brama i biskup wchodzi do prezbiterium, stawiając relikwie na ołtarzu, po czym dokonuje ich okadzenia. Następnie biskup odczytuje dwie modlitwy, po czym namaszcza św. mirrem cząstki relikwii, zanurza je w woskomastyksie (mieszanina wosku, kadzidła i siarki). Następnie relikwie umieszczane są w specjalnie przygotowanych kieszonkach, które dodatkowo zaszywane są przez kapłanów. Na zakończenie obrzędu biskup odczytuje modlitwę, w której prosi, aby Bóg pozwolił, by na nowo poświęconych antimensionach mogła być przynoszona bezkrwawa ofiara.

na podst. katedra.org.pl

ks. Konstanty Bondaruk

Widok zewnętrzny świątyń prawosławnych

Cerkwie na całym świecie budowane są według określonego schematu. Wygląd zewnętrzny nigdy nie bywa przypadkowy i zawsze odpowiada przeznaczeniu budowli. Pomimo wielu drugorzędnych różnic w budowie cerkwi w różnych okresach i krajach, wszystkie one noszą wspólne cechy. Ich forma ma głęboki, symboliczny sens i zawsze nawiązuje do wiary i nauki prawosławnej. Przede wszystkim wszystkie świątynie prawosławne zwrócone są ołtarzem na wschód. Tak, jak ze wschodu przychodzi wraz ze słońcem światło i życiodajne ciepło, tak również z ołtarza wierni otrzymują uświęcenie i siły duchowe w sakramentach. Przez Słowo Boże oraz modlitwy kapłanów wierni otrzymują pouczenie i umacniają się w woli czynienia dobra. Również na Wschodzie znajdował się utracony raj oraz stamtąd przyszło zbawienie. Sam Jezus Chrystus nazwany był przez proroków "Słońcem Prawdy", które rozświetli mrok zła i grzechu (Iz 53,11). Przeto ku Niemu - źródłu życia i światłości - winniśmy zawsze się zwracać.

W prawosławiu szeroko rozpowszechniona jest podłużna forma świątyń nawiązująca do kształtu okrętu. W ten sposób wyrażona jest myśl, że Cerkiew to jakby okręt, którym najpewniej przepłynąć można przez życie, pełne niebezpieczeństw jak wzburzone morze i osiągnąć zaciszną przystań - Królestwo Niebieskie. Świątynie budowane na planie krzyża wskazują na krzyż Chrystusowy, znak zwycięstwa nad grzechem i śmiercią oraz podstawę naszej wiary. Podstawa cerkwi w kształcie koła symbolizuje nieskończoność i wieczność istnienia Cerkwi Chrystusowej.

Od najdawniejszych czasów prawosławne świątynie wieńczone są kopułami, płaskimi lub cebulastymi. Symbolizują one firmament niebieski, Boga, świat anielski oraz świętych, ku którym winniśmy zawsze zwracać się myślami, albowiem i "nasza Ojczyzna jest w niebie". Cebulasty, podobny do płomienia świecy kształt kopuł symbolizuje płomienność modlitwy i nasze dążenie wzwyż, ku Bogu. Symboliczne znaczenie ma również ilość kopuł. Jedna - wskazuje na Jedynego Boga, dwie - na boską i ludzką naturę harmonijnie połączone w Jezusie Chrystusie. Trzy kopuły symbolizują Świętą Trójcę, pięć kopuł oznacza Chrystusa i 4 ewangelistów, siedem - oznacza 7 sakramentów, dziewięć - symbolizuje 9 stopni anielskich, zaś trzynaście oznacza Chrystusa i 12 apostołów.

Świątynie prawosławne wieńczy krzyż. Oznacza to, że wszystkie świątynie służą chwale ukrzyżowanego Chrystusa, a Jego ramiona rozpościerają się na cały świat. Troje drzwi wejściowych wskazuje na Świętą Trójcę. Każda świątynia prawosławna otoczona jest placem oraz murem. Ma to nie tylko znaczenie praktyczne, ale oddziela świątynie, miejsce święte od zwykłego otoczenia, dom Boży od przestrzeni świeckiej.

Widok wewnętrzny świątyń prawosławnych
Świątynie prawosławne, podobnie jak świątynie starotestamentowe, podzielone są na trzy części: przedsionek, część środkową oraz część ołtarzową.

Przedsionek to zachodnia część świątyni, zwykle oddzielona od części środkowej. Podobnie jak w świątyni żydowskiej istniał dziedziniec dla pogan, tak również w prawosławnych świątyniach przedsionek przeznaczony jest dla nieochrzczonych, odłączonych za grzechy od wspólnoty z wiernymi oraz pokutujących. Tym samym Cerkiew oddziela przystępujących do św. Komunii od tych, którzy jeszcze nie są członkami wspólnoty lub czasowo nie są jej godni. Mimo to nieochrzczeni oraz grzesznicy nie są zupełnie usuwani ze świątyni. Ich miejsce nie jest poza świątynią, ale i nie razem z wiernymi. Dzięki pokucie, modlitwie i wstawiennictwu pełnoprawnych członków z czasem mogą oni znów być przywróceni do poprzedniej godności.

Przedsionek bywa niekiedy przedłużony o krytą sień zwaną papiert. W starożytności mogli tam przebywać pokutujący niższego stopnia tzw. płaczący. Odziani w zgrzebną odzież, na kolanach i ze łzami błagali oni wchodzących do świątyni o modlitwy w ich intencji, Oprócz nich do wstępu na papiert dopuszczani byli heretycy i poganie.

Środkowa część świątyni nosi nazwę nawy głównej. Jest to zawsze najobszerniejsza część świątyni. Odpowiada ona tej części świątyni starotestamentowej zwanej "świętym", która oddzielona była zasłoną od miejsca najświętszego i gdzie kapłani codziennie dokonywali obrzędu kadzenia. W Nowym Testamencie do świątyni wchodzić mogą wszyscy wierni, oświeceni światłem wiary Chrystusowej, ochrzczeni i należący do wspólnoty. Środkowa część świątyni posiada kilka charakterystycznych miejsc. Są to ikonostas, soleja oraz klirosy.

Ikonostas - to ściana z ikonami, która oddziela środkową część świątyni od ołtarza. W starożytności ikonostas miał formę niewysokiej barierki, która obwieszana ikonami przybrała kształt wysokiej ściany.

Ikonostas ma troje drzwi. Środkowe zwą się "królewskimi wrotami" (carskije wrata) ponieważ przez nie wynoszony jest Król Chwały w postaci św. Darów - Ciała i Krwi Chrystusowych. Na królewskich wrotach umieszcza się ikonę Zwiastowania, jest to bowiem zapowiedź i początek naszego zbawienia. Ponadto ikony czterech ewangelistów, którzy głosili wiernym Dobrą Nowinę. Boczne drzwi, północne i południowe noszą nazwę diakońskich i ozdobione są ikonami archanioła i jednego z diakonów, najczęściej św. Arcydiakona Stefana. Ikonostas, w zależności od lokalnej tradycji, może mieć jeden rząd ikon, zwany po cerkiewnosłowiańsku jarus lub nawet pięć rzędów. We wszystkich rzędach układ ikon jest stały.

W pierwszym, najniższym rzędzie, na prawo od królewskich wrót znajduje się ikona Zbawiciela, drzwi diakońskie oraz ikona patrona świątyni lub święta parafialnego. Na lewo od królewskich wrót umieszcza się ikonę Matki Bożej, drzwi diakońskie oraz ikonę szczególnie czczonego świętego.

W drugim rzędzie umieszcza się po środku ikonę Mistycznej Wieczerzy, zaś po obu stronach ikony 12 wielkich świąt.

W trzecim rzędzie znajduje się ikona Deisis (Jezus Chrystus na tronie w otoczeniu Matki Bożej oraz św. Jana Chrzciciela) i po obu stronach ikony 12 apostołów. W czwartym rzędzie umieszcza się pośrodku ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem zaś po obu stronach starotestamentowych proroków. W piątym rzędzie umieszczona jest pośrodku ikona Świętej Trójcy lub Zmartwychwstania, a po bokach ikony nowotestamentowych świętych. Na samej górze ikonostasu znajduje się krzyż, po bokach tablice z dziesięciorgiem przykazań, pastorał (laska) Aarona i naczynie z manną.

Ikonostas symbolizuje świat niebiański. Przypomina on wiernym, że święci są naszymi orędownikami przed Bogiem oraz to, jakim wydarzeniom wierni zawdzięczają odkupienie, pojednanie z Bogiem i zbawienie.

Soleja to podwyższone miejsce przed ikonostasem oddzielone barierką od środkowej części świątyni. Środkowa część solei, niekiedy w kształcie półkolistego wycięcia, nosi nazwę ambony, grec. anabeńo - to znaczy "wstępują". Z tego miejsca kapłan udziela św. Komunii oraz wygłasza kazania. Boczne części solei zwą się klirosami i służą miejscem dla duchowieństwa, które nie odprawia nabożeństwa, dla psalmistów i śpiewaków. Sama nazwa "kliros" oznacza "los", "udział" i wskazuje na starożytny zwyczaj powoływania wybranych ludzi na służbę Bogu.

W większości prawosławnych świątyń po przeciwległej stronie od ikonostasu, nad drzwiami wejściowymi znajduje się miejsce dla chóru.

Każda świątynia posiada stale elementy wyposażenia. W środkowej części świątyni należą do nich chorągwie, czyli sztandary cerkiewne, płócienne, metalowe lub inne używane do procesji. Oprócz tego w cerkwiach znajdują się świeczniki umieszczane przed ikonami i służące do zapalania świec. Świątynie prócz światła słonecznego oświetlane są żyrandolem (panikadiłem) zawieszanym u sklepienia. Do czytania ksiąg lub umieszczania ikon służą pulpity (anałoje) z pochylonym blatem. W cerkwiach, gdzie nabożeństwo sprawuje biskup, umieszcza się tzw. katedry, podwyższenia dla biskupa.

Część ołtarzowa
Jest to najważniejsza część świątyni. Nazwa pochodzi, od łac. altaare i znaczy wysoki stół ofiarny - żertwiennik (ałtar). Ołtarz odpowiada świętemu świętych w świątyni jerozolimskiej, gdzie wchodzić mógł tylko arcykapłan jeden raz w roku. Jest to ta część świątyni, która uświęca pozostałe części. Symbolizuje on "niebo na ziemi", mieszkanie Boga oraz miejsce, gdzie na tronie zasiada w otoczeniu apostołów sam Chrystus. Do części ołtarzowej wchodzić mogą jedynie kapłani oraz osoby płci męskiej, asystujące przy nabożeństwie. W części ołtarzowej znajdują się ołtarz, stół ofiarny oraz tzw. górne miejsce.

Ołtarz czyli tron Boży, to najważniejsza część wyposażenia świątyni i jej najświętsze miejsce. Przebywa na nim w św. Darach sam Jezus Chrystus, Baranek Boży i Odkupiciel świata. Ołtarz symbolizuje otoczony przez cherubinów i serafinów tron Boży (Iz 6, 1-3) oraz ziemskie stoły ofiarne: Golgotę, Grób Pański, Wieczernik. Należą do nich miejsca święte, w których Bóg ukazał swą Chwałę; Synaj, Tabor, Górę Oliwną oraz inne. W związku z tym, że pierwsi chrześcijanie często sprawowali nabożeństwa na grobach męczenników, w ołtarzu umieszcza się św. relikwie.

Ołtarz jako symbol Grobu Pańskiego okrywa się białą narzutą przypominającą całun, w który owinięte było ciało Chrystusa. Dla przypomnienia wiernym również chwały Chrystusa narzutę przykrywa się błyszczącą, jasną szatą, jak odzież Jezusa podczas Przemienienia. Na wierzch kładzie się jeszcze jednoczęściową narzutę, która symbolizuje sudar - wstęgę przykrywającą czoło Zbawiciela.

Ołtarz jest nieodzowny do sprawowania sakramentu Eucharystii. Jego poświęcenia dokonuje biskup. Bez poświęconego ołtarza świątynia nie jest świątynią w pełnym tego słowa znaczeniu. Ołtarzy może być w cerkwi kilka, jeśli świątynia posiada boczne części ołtarzowe.
Ołtarze zawsze otoczone były wielką czcią, dotykać ich mogą z bojaźnią Bożą tylko kapłani.

Stół ofiarny (żertwiennik). Podobnie jak ołtarz ma on kształt sześcianu, przykrywany jest takimiż szatami. Stół ofiarny umieszcza się zwykle z lewej strony części ołtarzowej. Przypomina on żłóbek betlejemski, jak również Golgotę. Na stole ofiarnym przygotowuje się dary dla św. Eucharystii - chleb i wino.

Górne miejsce to podwyższenie z tronem dla biskupa, mieszczące się za ołtarzem. Tron biskupi w części ołtarzowej podkreśla władzę biskupa. Miejsca tego nie może zajmować żaden kapłan. Po obu stronach tronu biskupiego umieszcza się siedzenia dla prezbiterów zwane soprestoliami.

Niniejszy tekst jest fragmentem książki "Nauka o nabożeństwach prawosławnych" ks. Konstantego Bondaruka. Została ona wydana przez diecezję białostocko-gdańską w 1987 r.

redakcja - Anna Czerewacka

ks. Konstanty Bondaruk

Już w czasach Starego Testamentu zanoszono do Boga modlitwy oraz składano ofiary w miejscach, gdzie Bóg objawiał się ludziom, gdzie okazywał łaskę lub w takich miejscach, których tajemniczość i piękno usposabiały do obcowania z Bogiem. Takim miejscem była np. Góra Moria, gdzie Abraham zamierzał złożyć w ofierze swego syna Izaaka (Rdz 22, 1-2) i gdzie z czasem wzniesiono świątynię. Stałymi miejscami, gdzie były odprawiane nabożeństwa, prócz wspomnianych miejsc świętych to: Przybytek Święty, świątynia Salomona, świątynia Zorobabela, świątynia Heroda oraz synagogi.

Przybytek Święty - to pierwsza, starotestamentowa świątynia, która posłużyła za wzór następnym oraz w znacznej mierze świątyniom chrześcijańskim. Po wyjściu Żydów i niewoli Egipskiej (ok. 1450 lat przed narodzeniem Chrystusa), z woli Bożej i według Bożych wskazówek, Mojżesz zbudował na pustyni przenośną i przystosowaną do wędrówki świątynię (Wj 25-27)). Przybytek Święty miał kształt wydłużonego sześcianu o wymiarach: 15 m długości, 5 m wysokości i 5 m. szerokości ze ścianami z pozłoconego drewna. Wewnątrz Przybytek podzielony był na 2 części: "święte świętych" oraz miejsce święte.

Ta przenośna świątynia zawierała święte dla Żydów przedmioty. Za pierwszą zasłoną, gdzie wchodzić mogli tylko kapłani, mieścił się ołtarz kadzenia, stół na chleby ofiarne oraz świecznik. Za drugą zasłoną, w miejscu najświętszym, do którego wejść mógł tylko raz w roku arcykapłan, znajdowała się Arka Przymierza. Miała ona kształt skrzyni o wymiarach: 125 cm długości, 75 cm szerokości i tyleż wysokości. Wykonana była z pozłacanego drewna i zawierała wewnątrz tablice z dziesięciorgiem przykazań, laskę Aarona oraz naczynie z manną. Arka niesiona była na czele pochodu, a podczas wojen zapewniała zwycięstwo. Ostatecznie Arka zrabowana została wraz z innymi cennymi przedmiotami przez króla babilońskiego Nabuchodonozora ok. 604 r. przed Chrystusem.

Po wejściu Żydów do Ziemi Obiecanej Przybytek Święty postawiony został w Szilo. W czasach Samuela znajdował się on w Kiriat - Jearim. Gdy Salomon zbudował świątynię jerozolimską, umieszczono w niej Przybytek Święty wraz z całym jego wyposażeniem (1 Krl 8,3-4).

Świątynia Salomona
Wkrótce po objęciu władzy, syn Dawida - Salomon przystąpił do budowy świątyni w miejscu wyznaczonym przez ojca. W ciągu siedmiu i pół roku, w r. 1004 przed narodzeniem Chrystusa, świątynia była gotowa i została uroczyście poświęcona. (1 Krl 8, 63).

Świątynia była zbudowana z kamieni: miała 30 m długości, 15 m wysokości i 10 m. szerokości. Podobnie jak w Przybytku Świętym, właściwy budynek świątyni dzielił się na 2 części. Przed świątynią znajdował się przedsionek o wymiarach 10x5 m. Całość otoczona była przybudówkami, a wokół rozciągały się dziedzińce dla kobiet, dla mężczyzn i dla pogan. Przed świątynią znajdował się 5 metrowy miedziany stół ofiarny ("żertwiennik"), na którym składano w ofierze zwierzęta. Bogato wyposażona, monumentalna świątynia jerozolimska była najświętszym miejscem dla wszystkich Żydów zamieszkałych w Palestynie i poza nią. Przechowywano w niej Arkę Przymierza. Kilkakrotnie bezczeszczona i grabiona ostatecznie doszczętnie spłonęła w 588 r. przed Chrystusem.

Świątynia Zorobabela
Kiedy w r. 536 przed narodzeniem Chrystusa król perski Cyrus zezwolił Żydom na powrót do ojczyzny, natychmiast przystąpiono do odbudowy świątyni (Ezd 3). Ukończona w 516 r. przed Chrystusem świątynia, mimo że rozmiarami większa od poprzedniej, była znacznie uboższa. Przede wszystkim nie było już w niej Arki, która dla Żydów zawsze była znakiem Bożej obecności. Zamiast niej w "świętym świętych" leżał tylko duży kamień. W roku 167 przed Chrystusem Syryjczycy ograbili świątynię, a na stole ofiarnym postawili posąg pogańskiego bóstwa - Jupitera. W sześć lat później dzięki powstaniu pod wodzą braci Machabeuszy świątynia została odbudowana i poświęcona.

Świątynia Heroda
Poprzednia świątynia wydała się zbyt skromna ambitnemu, lecz okrutnemu Herodowi. W 20 roku przed narodzeniem Chrystusa przystąpił on do jej powiększania i upiększania. W ciągu ośmiu lat wykonano podstawowe prace, ale całość ukończona została dopiero w 64 roku po narodzeniu Chrystusa, czyli na sześć lat przed jej zburzeniem.

W latach ziemskiego życia Jezusa Chrystusa świątynia jerozolimska górowała nad miastem, a jej wielkość i piękno były dumą Żydów. Na dziedzińcu tej świątyni Jezus nauczał, stamtąd wypędził handlarzy (Łk 19,44). Proroctwo sprawdziło się w 70 r. po Chrystusie. Rzymianie pod wodzą Tytusa krwawo stłumili kolejne powstanie żydowskie, wywieźli kosztowności i doszczętnie zburzyli świątynię.

Obecnie na jej miejscu wznosi się meczet Omara, a z dawnej budowli pozostała tylko część muru zwana "ścianą płaczu".

Synagogi
Były to domy modlitwy, które pojawiły się w Palestynie około 500 roku przed Chrystusem, po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej. Według zwyczajów żydowskich synagoga musiała być w każdej miejscowości, jeśli mieszkało tam przynajmniej 10 Żydów. Synagogi wznoszono zwykle na podwyższonym miejscu. Wewnątrz znajdowała się specjalna szafa do przechowywania Pisma Świętego, katedra oraz ławki.

Nabożeństwa odbywały się 3 razy w tygodniu: w soboty, poniedziałki i czwartki. Podczas nabożeństwa mężczyźni i kobiety siedzieli oddzielnie. Każdy mężczyzna miał prawo wygłaszać modlitwy, czytać i objaśniać wybrane fragmenty z Pisma. Z tego prawa korzystał Jezus Chrystus (Łk 4, 17) oraz apostołowie, którzy głosili w synagogach Dobrą Nowinę (Dz 13, 44). Nabożeństwo synagogalne było w znacznym stopniu wzorem dla nabożeństwa wczesnochrześcijańskiego.

Miejsce nabożeństw chrześcijańskich w pierwszych trzech wiekach
Apostołowie oraz pierwsi chrześcijanie początkowo modlili się w świątyni jerozolimskiej oraz w synagogach. Gdy poczęto ich prześladować, zbierali się na modlitwy w domach prywatnych. Pierwszymi chrześcijańskimi świątyniami były wydzielone komnaty zwane "ikosami". Były to najczęściej wydłużone sale z kolumnami dzielącymi pomieszczenie na dwie lub trzy części.

W czasach największych prześladowań chrześcijanie gromadzili się w trudno dostępnych, ukrytych miejscach. W Rzymie, Neapolu, Aleksandrii, w Galii, na Sycylii oraz w wielu miastach zachowały się do dziś podziemne, wykute w skale korytarze i sale zwane katakumbami, służące do grzebania zmarłych. W nich ukrywali się i gromadzili na modlitwy chrześcijanie, częstokroć sprawując św. Eucharystię bezpośrednio na grobie męczennika. Sale katakumb zwane od wielkości kubikulami, kryptami lub kapellami mogły pomieścić jednorazowo od kilkudziesięciu do 150 osób.

Niezależnie od tego, już w pierwszych trzech wiekach, w czasach gdy ustawały prześladowania, chrześcijanie wznosili naziemne świątynie. Najczęściej miały one kształt wydłużonego prostokąta, z kilkoma rzędami kolumn wzdłuż. Budowle te wzorowane były na komnatach królewskich oraz obiektach użyteczności publicznej i nosiły nazwę bazylik. Ten typ świątyń był rozpowszechniony aż do IV wieku.

Style świątyń chrześcijańskich
Poczynając od IV wieku chrześcijańskie bazyliki ustąpiły miejsca stylowi bizantyjskiemu. Charakteryzował się on tym, że świątynie budowano na planie krzyża, koła, kwadratu lub prostokąta i wieńczono stropem w kształcie spłaszczonej kopuły. Świątynie tego typu przetrwały aż do upadku Bizancjum w połowie XV wieku.

Na Zachodzie w X-XIII wiekach wykształcił się natomiast styl zwany romańskim. Świątynie budowane w tym stylu miały kształt wydłużonego prostokąta otoczonego z dwu stron dwoma mniejszymi, dwukrotnie niższymi i węższymi prostokątami. Całość przecięta była poprzecznym prostokątem, zwieńczonym półokrągłym miejscem na ołtarz, co tworzyło kształt wydłużonego krzyża. Strop był półokrągły i łagodnie ścięty.

U schyłku średniowiecza styl romański zdominowany został przez gotyk, zwany stylem strzelistym. Charakteryzował się on tym, że świątynie posiadały spiczaste zwieńczenia okien i stropów, wysokie i zwężające się u góry wieże. Był to styl budzący w człowieku poczucie nicości wobec potęgi i majestatu Boga.

Od XV wieku datuje swój początek styl renesansowy. Początkowo we Włoszech, a później w innych kościołach katolickich pojawiały się elementy budownictwa antycznego. Sklepienia były półokrągłe, umieszczano wiele zdobnych kolumn z ornamentami roślinnymi oraz mnóstwo rzeźb. Właśnie posągi najbardziej odróżniają ten styl od wszystkich poprzednich, a zwłaszcza od świątyń prawosławnych.

Niniejszy tekst jest fragmentem książki "Nauka o nabożeństwach prawosławnych" ks. Konstantego Bondaruka. Została ona wydana przez diecezję białostocko-gdańską w 1987 r.

redakcja - Anna Czerewacka