Dusze Moja, Dusze Moja Wosstani, czto spiszy!
Ze względu na charakter i znaczenie Wielki Post zasługuje na szczególną uwagę. Ustanowiony został w czasach apostolskich za przykładem Jezusa Chrystusa, który po chrzcie w Jordanie przez 40 dni pościł i modlił się w samotności (Mt 4,2) oraz na wzór postów w Starym Testamencie. Święci Ojcowie wielokrotnie podkreślali znaczenie Wielkiego Postu. Święty Ignacy Teoforos (Bogonosiec) przestrzegał „Czterdziesiątnicy nie lekceważcie”
(Święty Cyryl Aleksandryjski IV w.). Święty Hieronim podobnie zalecał aby post ten zachowywać z całą powagą i surowością stosownie do starożytnej i uświęconej praktyki. Czas trwania Wielkiego Postu był w starożytności wszędzie jednakowy, lecz nie we wszystkich Kościołach zaczynał się on i kończył jednocześnie. Poczynając od IV wieku na Wschodzie ustalono początek postu na poniedziałek po Niedzieli Seropustnej, natomiast zakończenie na Wielką Sobotę.
Odniesienie postu na okres poprzedzający dni pamięci męki Chrystusa, śmierci i zmartwychwstania nadają mu specjalny sens i znaczenie. Ponieważ przez mękę i zmartwychwstanie Chrystusowe otrzymaliśmy dar przyszłego zmartwychwstania i życia wiecznego – toteż dla osiągnięcia tych dóbr winniśmy naśladować Chrystusa w Jego czystości i świętości. Wielki Post sprzyja duchowemu doskonaleniu się pozwala poskromić żądze, zwalczyć grzech i pojednać się z Bogiem. Poprzez skruchę, pokorę, wzmożoną modlitwę i wstrzemięźliwość okazywaną przez człowieka, post zdolny jest duchowo go odnowić i uczynić go godnym uczestnictwa w radości Zmartwychwstania Chrystusowego.
Wielki Post jest także nawiązaniem do starotestamentowej „dziesięciny”, zwyczaju ofiarowywania Bogu dziesiątej części wszystkich dóbr osiągniętych swą pracą (Rodz,14,20,28,22; Kpł 27,30; Lb. 18,21). Po odliczeniu wszystkich sobót i niedziel od 7 tygodni Postu i uwzględniwszy Wielką Sobotę aż do północy otrzymamy 36 i pół dnia czyli dziesiątą część roku. Okres ten jest poświęcony ofiarowaniu Bogu owoców naszej pracy nad sobą: pokuty, wstrzemięźliwości i dobrych uczynków, aby otrzymać dzięki nim Boże błogosławieństwo na cały rok.
Nabożeństwo wielkopostne różni się znacznie od powszedniego i świątecznego. Ustalone ono zostało tak, aby pobudzać wiernych do skruchy i postu. Nabożeństwa są mniej uroczyste, kapłani oraz całe wnętrze cerkwi zmieniają szaty na ciemne. Oświetlenie cerkwi jest słabsze, rzadziej i przeciągłej rozlegają się dzwony a większość modlitw i hymnów jest czytana. Wierni częściej też klęczą i czynią pokłony. Inna jest również treść nabożeństw. Częściej niż zwykle czyta się psalmy sprzyjające modlitwie i żalowi za grzechy. Przytacza się słowa proroka Izajasza piętnujące grzeszników, teksty z księgi Rodzaju, w której mowa jest o upadku pierwszych ludzi i Bożym miłosierdziu wobec skruszonych grzeszników. Wszystkie nabożeństwa wielkopostne zawierają modlitwę św. Efrema Syryjczyka z prośbą o odjęcie naszych przywar lenistwa, rozpaczy, pychy i gadulstwa i darowanie mądrości, pokory, cierpliwości i miłości.
Cerkiew w okresie postu zachęca do większej samokontroli, wstrzemięźliwości i wzmożonej dbałości o swe zbawienie przez pouczające przykłady z życia świętych. Tym samym roztacza przed wiernymi najbogatsze dary swej duchowej skarbnicy, aby podźwignąć ich z upadku i wykorzystać niepowtarzalny okres Wielkiego Postu dla duchowej odnowy wiernych.
Niniejszy tekst jest fragmentem książki „Nauka o nabożeństwach prawosławnych” ks. Konstantego Bondaruka. Została ona wydana przez diecezję białostocko-gdańską w 1987 r.
red. Anna Czerewacka, Ewa Siegień